S&P Global Ratings ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda global Islom moliya sektori 10,6% ga o‘sdi. 2025-yil 15-avgust, soat 09:31 GST
Jahon bozorlarida inflyatsiya va iste’molchilarning o‘z moliyasini boshqarishdagi yondashuvi o‘zgarayotgan bir paytda, ko‘proq tanlov va shaffoflikni ustuvor qo‘yadigan moliyaviy modelga ehtiyoj yaqqol sezilmoqda. Avvallari ixtisoslashgan soha sifatida qaralgan Islom moliyasi tobora ko‘proq ushbu ustuvorliklarga mos keladigan moliyaviy tizim sifatida tan olinmoqda.
Ko‘pincha noto‘g‘ri ravishda faqat musulmonlar uchun xos yoki tor doiradagi soha sifatida qabul qilinsa-da, Islom moliyasi bugungi kunda qiymati 3,25 trillion AQSh dollaridan ortiq bo‘lgan global sohani ifodalaydi va 2030 yilga borib 4 trillion dollarga yetishi prognoz qilinmoqda. Bu sur’at Buyuk Britaniyadagi ham, xalqaro mijozlar orasidagi ham talabning oshib borishida yaqqol ko‘rinmoqda, ayniqsa o‘z qadriyatlariga mos keladigan moliyaviy mahsulotlarni izlayotganlar orasida.
S&P Global Ratings ma’lumotlariga ko‘ra, global Islom moliya sektori 2024 yilda makroiqtisodiy noaniqliklarga qaramay, 10,6% ga o‘sdi. Islom moliyasi axloq, real iqtisodiy qadriyat va umumiy riskka asoslangan mutlaqo o‘ziga xos tuzilmaviy modelni taklif etadi, bu esa jahon bozorlariga yanada barqarorroq yo‘nalishda rivojlanishga yordam berishi mumkin.
Reaksiyaga emas, barqarorlikka qurilgan tizim
An’anaviy moliyadan farqli o‘laroq, ko‘pincha mavhum instrumentlar va bozor spekulyatsiyasiga tayanuvchi tizimdan ajralib, Islom moliyasi real iqtisodga asoslangan. Mushoraka – Islom moliyasining aktivlarga asoslangan yondashuvining birgina namunasi. Boshqa modellar qatorida Mudaraba (foyda ulashish), bunda bir tomon kapital ta’minlaydi, ikkinchisi esa tadbirkorlik faoliyatini olib boradi, hamda Murabaha, keng qo‘llaniladigan tuzilma bo‘lib, bunda bank aktivni sotib olib, uni oldindan kelishilgan foyda qo‘shilgan holda mijozga sotadi. Barcha holatlarda tranzaksiyalar spekulyativ emas va haqiqiy aktivlar bilan ta’minlangan bo‘ladi, daromad esa real iqtisodiy faoliyatga bog‘langan bo‘ladi.
Etik tamoyillarga asoslangan
Islom moliyasi bir qator tamoyillar bilan boshqariladi va ular tabiiy ravishda barqaror rivojlanish bo‘yicha bir necha xalqaro doiraviy hujjatlar bilan uyg‘unlashadi. Ushbu tamoyillar jamiyatga zararli deb hisoblangan sohalarga — alkogol, tamaki, kattalar uchun mo‘ljallangan ko‘ngilochar xizmatlar, qimor va qurol sanoatiga — investitsiya qilishni taqiqlaydi. Buyuk Britaniyada uy xaridorlarining uchdan bir qismi (37 foiz) shariatga muvofiq moliyaviy xizmat ko‘rsatuvchini tanlashni xohlashini bildirgan, sababi mablag‘lar etik bo‘lmagan sohalarga yo‘naltirilmaydi. Bu esa iste’molchilar uchun juda muhim omil ekanini ko‘rsatadi.
Bu esa Islom moliyasini ESG (atrof-muhit, ijtimoiy va boshqaruv standartlari) ko‘plab hollarda tarmoqlar darajasida bir xillikka ega bo‘lmagan davrda ayniqsa dolzarb qiladi. Abu-Dabida joylashgan Aldar Investments Properties kompaniyasining yaqinda chiqarilgan 500 million dollarlik “yashil sukuk”i ushbu uyg‘unlikning yorqin namunasi bo‘ldi. Bu atrof-muhit maqsadlarini shariatga muvofiq moliyalashtirish bilan birlashtirdi. Sukuk (ko‘pincha Islom obligatsiyalari deb ataladi) — bu haqiqiy aktivdagi egalikni ifodalovchi investitsiya sertifikatlari bo‘lib, ular daromadlarni foiz to‘lovlari emas, balki real iqtisodiy faoliyat orqali ta’minlaydi.
Fitch Ratings ma’lumotiga ko‘ra, 2023-yilda sukuklar global miqyosda 10,5 milliard dollardan oshgan va bu ko‘rsatkich 2025-yilga borib 50 milliard dollardan yuqoriga chiqishi prognoz qilinmoqda. Bu jarayon islomiy tamoyillarni yangi, istiqbolli kontekstlarda qo‘llash imkonini bermoqda.
Bozor e’tibor qaratmoqda
Gatehouse Bank’ning 2024-yilgi “Islomiy va Etik Moliyaviy Iste’molchilar Hisoboti” islom moliyasiga bo‘lgan qarashlarda sezilarli o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda. Buyuk Britaniyada musulmon bo‘lmagan iste’molchilarning qariyb 30 foizi xizmatlar an’anaviy banklarnikiga teng bo‘lsa, islom moliyasidan foydalanishni o‘ylashini bildirgan. 18–24 yoshdagilar orasida xabardorlik sezilarli darajada yuqori bo‘lib, 83 foizi ushbu tushuncha bilan tanish va tobora ko‘proq adolat, shaffoflik va mas’uliyat kabi shaxsiy qadriyatlarni aks ettiruvchi moliyaviy mahsulotlarga qiziqmoqda.
Bu tendensiya faqat Buyuk Britaniyaga xos emas. Malayziyada islomiy moliyalashtirish hozirda ichki moliyalashtirish tizimining 43 foizini tashkil etadi. Nigeriyada tartibga solish islohotlari islomiy mikromoliyalashtirishning o‘sishini tezlashtirmoqda. Global islom moliyasi aktivlarining 53 foiziga to‘g‘ri keladigan GCC (Fors ko‘rfazi mamlakatlari)da shariatga muvofiq mahsulotlarga bo‘lgan talab innovatsiyalarni kuchaytirmoqda — sukuk ETFlaridan tortib, raqamli islomiy banklargacha.
Shu bilan birga, regulyatoriy cheklovlar, ikkilamchi bozorlarning cheklanganligi va kengroq mahsulot ishlab chiqish va innovatsiyaga ehtiyoj kabi muammolar saqlanib qolmoqda. Biroq, islom moliyasi tamoyillari tobora ko‘proq global investorlar va iste’molchilarning izlayotgan qadriyatlari bilan uyg‘unlashib bormoqda.
O‘rganishga arziydigan namuna
Londondan tortib Riyodgacha, Kuala-Lumpurdan Lagosgacha islom moliyasi tor doiradagi xizmatlardan ulkan salohiyatga ega bozor darajasiga ko‘tarildi. Endilikda bu soha barqaror rivojlanish, inklyuziv kapital bozorlarini rivojlantirish va moliyaviy islohotlar bo‘yicha muhokamalarda muhim o‘yinchi sifatida qaralmoqda.
Buyuk Britaniya va Fors ko‘rfazi bo‘ylab manfaatdor tomonlar boshchiligida faoliyat yuritayotgan bank sifatida biz islom moliyasi taqdim etayotgan global imkoniyatning ulkanligini yaxshi bilamiz. Qarorlar qabul qilish jarayonida qadriyatlarni markazga qo‘yadigan, adolat, shaffoflik va maqsadga yo‘naltirilganlikka asoslangan tamoyillar bilan yetakchilik qiladigan bozor sifatida islom moliyasi moliya xizmatlari kelajagida albatta muhim rol o‘ynaydi.
Manba: ‘Finace Middle East’ sayti, ‘News’ bo’limi.
